Pierwsze pomysły na tzw. „działalność społeczną” zrodziły się niemal 30 lat temu i wyszły – co raczej było i jest niestety nadal ewenementem – od władz samorządowych gminy, a przede wszystkim od ówczesnego Burmistrza Miasta . Wtedy – w 1991 r. – w okresie gwałtownej transformacji systemowej oraz przyśpieszonego uczenia się demokracji i zasad życia w zupełnie nowej rzeczywistości sam pomysł, aby zebrać kilkanaście osób, które mogłyby stanowić zalążek organizacji wspierającej  samorząd, wydawał się z jednej strony szaleńczy, a z drugiej fascynujący. Szaleńczy, ponieważ „reanimował” doszczętnie skompromitowaną ideę  działań  społecznych, a fascynujący gdyż stwarzał szansę wpływania na otaczającą rzeczywistość ludziom, którzy z różnych powodów nie angażowali się dotąd czynnie w tego typu działania.

Tym samym, za „ojców założycieli” Mikołajskiego Stowarzyszenia, a wtedy w 1991 r. jeszcze nieformalnej grupy osób, pragnących coś zrobić dla swoje gminy należy uznać:

• dr Janusza Kornatowskiego, ówczesnego Burmistrza Miasta, a przez wiele lat pracownika Stacji Hydrobiologicznej PAN w Mikołajkach;
• Aldonę Szymańską, dyrektorkę szkoły podstawowej w Mikołajkach;
• Irka Dziaka, prywatnego przedsiębiorcę, właściciela pensjonatu;
• Janusza Kapryana, lekarza weterynarii;
• dr Franka Szajnowskiego, byłego pracownika naukowego Stacji Hydrobiogicznej PAN w Mikołajkach i prywatnego przedsiębiorcę;
• Krzysztofa Śliwińskiego, wówczas jeszcze studenta Uniwersytetu w Toruniu;
• Jacka Maliszewskiego, w latach 1984 – 1997 kierownik Obserwatorium IMGW w Mikołajkach.

Ten zespół, rozszerzony o kilka nowych osób, przede wszystkim z lokalnego sektora prywatnego, przekształcił się w Zespół Liderów Lokalnych, którego zadaniem było przygotowanie dokumentu „Program restrukturyzacji społeczno-gospodarczej Gminy Mikołajki”. Opracowanie to, zostało zgłoszone do konkursu Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz  US Agency for International Development, którego celem było wyłonienie najciekawszych inicjatyw lokalnych, dotyczących rozwoju społecznego i ekonomicznego na najniższym szczeblu samorządowym (gminy, miasta). Najciekawsze inicjatywy, wyłonione w tym konkursie miały otrzymać amerykańskie wsparcie, służące zbudowaniu w wybranych gminach trwałych, partnerskich struktur, które  współdziałając z samorządem mogłyby tworzyć m.in. podstawy społeczeństwa obywatelskiego.

Opracowanie, które dało nam szansę uczestniczenia w konkursie US AID było – zgodnie z założeniami konkursu do którego je zgłoszono – pierwszym krokiem do angażowania różnych środowisk gminy w dyskusję nad wizją rozwoju tego obszaru. Ten dokument teraz, po ponad ćwierć wieku może wydawać się nieco naiwny, nie uwzględniający całej złożoności procesu zmian ustrojowych w Polsce. Ma on jednak nadal jeden, istotny walor: nie zamyka się w kręgu spraw gospodarczych, lecz formułuje (fakt, że trochę nieśmiało!) także zadania dotyczące rozwoju społecznego i akcentuje potrzebę rozwiązywania różnych problemów społeczności lokalnej, takich jak bezrobocie, opieka społeczna, edukacja czy podnoszenie kwalifikacji osób, które chcą zaistnieć na rynku pracy.

Na początku 1992 r. okazało się, że Gmina Mikołajki znalazła się wśród 6-ciu laureatów konkursu US AID, a dzięki temu w kolejnych latach czyli 1992 -1995 mieliśmy szansę nauczenia się tego m.in. czym tak naprawdę są organizacje pozarządowe, jak powinny działać, w jaki sposób mogą wpływać na rozwój i zaspokajanie potrzeb społeczności lokalnych i jak powinny współpracować z lokalnymi partnerami tj. samorządem i sektorem prywatnym. Ten niemal 4-letni okres różnorodnych szkoleń i spotkań, a także możliwości bezpośredniego poznania zasad współdziałania amerykańskich NGO’s z sektorem publicznym i prywatnymi firmami był głównym impulsem, wyzwalającym w nas potrzebę działania tu, w niewielkim mazurskim miasteczku. Tu w regionie, przed którym proces transformacji ustrojowej postawił ogromne wyzwania – zarówno społeczne jak i gospodarcze.

Z tej właśnie potrzeby działania i w oparciu o zdobyte umiejętności  kilkunastu ludzi, wspieranych mocno przez dwie wspaniale amerykanki, wolontariuszki USAID Marcię Greenberg i Kristin McGuire utworzyło w lipcu 1995 r. MIKOŁAJSKIE STOWARZYSZENIE WSPIERANIA INICJATYW LOKALNYCH. Organizację, w której początkowo spieraliśmy się, czy ma być ona nieformalną „przybudówką” samorządu, wspierającego go głównie w programowaniu i projektowaniu długofalowego rozwoju społeczno-gospodarczego gminy, czy też organizacją bardziej „socjalną”, wyczuloną na potrzeby społeczności lokalnej, reagującą na nie i próbująca mobilizować ludzi do samodzielnego rozwiązywania wielu, otaczających ich problemów. Teraz, patrząc na te dylematy z perspektywy tych 25 lat działalności wydaje się, że udało się nam skutecznie połączyć obie te opcje, zachowując z jednej strony całkowitą niezależność od władz lokalnych, a z drugiej uzyskując status jej partnera, co zresztą nie było i wciąż nie jest sprawą łatwą i prostą. Zwłaszcza, że każda zmiana władzy w samorządzie jest pod tym względem okresem pełnym  różnych napięć, wynikających zapewne trochę i z naszej winy, ponieważ wciąż nie potrafimy przejść do porządku dziennego nad brakiem kompetencji, nieudolnością czy poczuciem błogiego samozadowolenia różnych lokalnych decydentów. Ale ponieważ jesteśmy urodzonymi optymistami to wciąż wierzymy, że uda nam się zmienić świat, przynajmniej ten, który nas otacza.

Kiedy powstawało Mikołajskie Stowarzyszenie przynajmniej część z nas czuła – bardziej intuicyjnie – że nadejdzie dosyć szybko moment, w którym będziemy musieli zmierzyć się zarówno z wieloma problemami lokalnej społeczności, jak i z różnymi niechętnymi nam postawami czy irracjonalnymi poglądami, iż stanowimy konkurencję dla aktualnie urzędujących władz czy też opiniami, że wkraczamy na pola działań, zastrzeżone dla innych. Zdawaliśmy sobie sprawę, iż w pierwszym przypadku musimy być do tego przygotowani – zarówno merytorycznie, jak i organizacyjnie – że musimy dysponować odpowiednim zapleczem. W drugim, mogliśmy się tylko obronić efektami swojej działalności i rzeczywistą niezależnością. Tak między innymi zrodził się pomysł budowy Centrum Integracji, wzorowany na community centers oglądanych w USA i wiedzy, wyniesionej z różnych opracowań oraz szkoleń.

Był rok 1996 r., w którym realizowaliśmy nasz pierwszy, autorski projekt „Współpraca sektora publicznego, prywatnego i pozarządowego w rozwoju funkcji turystycznej regionu”, finansowany przez USAID w ramach programu DemNet, mając także pierwsze prawdziwe i – jak na tamte czasy – duże pieniądze. Wtedy to powstała koncepcja budowy Centrum Integracji, zarówno w sensie jego działalności merytorycznej jak i projektu architektonicznego. Co istotne, pomysł na stworzenie Centrum nie wyszedł bezpośrednio od nas. Zrodził się przede wszystkim z rozmów z mieszkańcami gminy, którzy zgłaszali się do nas  opowiadając o swoich problemach, o problemach poszczególnych wsi czy społeczności. Tak powstały m.in. pierwsze zręby programu edukacyjno-wychowawczego dla dzieci wiejskich czy programu aktywizacji społecznej i zawodowej bezrobotnych.

W połowie 1997 r. mieliśmy już konkretny pomysł na działalność Centrum, jego projekt architektoniczny i wielką wolę zrealizowania tej idei. Jednocześnie szukaliśmy zarówno pieniędzy, jak i wiedzy, w jaki sposób poznawać potrzeby społeczności lokalnej oraz jak na te potrzeby może odpowiadać organizacja pozarządowa. Aby udało nam się znaleźć odpowiedź zwłaszcza na to drugie pytanie, musiało upłynąć jeszcze kilka miesięcy. Dopiero udział Ewy Maliszewskiej w ogólnopolskim programie Centrów Aktywności Lokalnej, wdrożonym w 1998 r. przez Biuro Obsługi Ruchów Społecznych (BORIS), dał nam solidne podstawy do rozwinięcia działalności. Spowodował on także, iż ośrodek, który już zaczął wyłaniać się z ziemi (w sensie dosłownym!) nazwaliśmy CENTRUM AKTYWNOŚCI LOKALNEJ, czyli mówiąc krótko CAL! Ta nowa nazwa, w pełni oddająca to wszystko, o czym marzyliśmy od paru lat okazała się na tyle nośna, że obecnie – w nieco ponad 20 lat po otwarciu – na stałe wpisała się w życie miasta i gminy.

Nasz udział w programie CAL  to przede wszystkim zdobywanie  wiedzy, czym ma być CENTRUM w lokalnym środowisku, jak poznawać potrzeby tego środowiska i jak na nie reagować. Drugi, nie mniej istotny wymiar, to więzi przyjaźni pomiędzy jego uczestnikami. Wielodniowe spotkania, wieczory integracyjne, pierwsze, wakacyjne spotkania w Olecku („Przystanek Olceko”), czy wreszcie wspólne wyjazdy studyjne do Irlandii Płn., na Litwę czy do Wlk. Brytanii spowodowały, że ta grupa ludzi różnych profesji i z różnych stron Polski zaczęła funkcjonować jako krąg bardzo bliskich przyjaciół i swego rodzaju „grupa wsparcia”, dzieląca się swoimi dokonaniami, sukcesami czy porażkami, mówiąca tym samym „językiem”.

Dotychczasową działalność Mikołajskiego Stowarzyszenia można podzielić na dwa etapy. Etap pierwszy to lata 1995 – 1999, a etap drugi zaczął się w 2000 r. z chwilą powstania CENTRUM AKTYWNOŚCI LOKALNEJ, w którym skupiła się praktycznie cała działalność organizacji.

 

W latach 1995 – 1999 r. do bezspornych sukcesów Mikołajskiego Stowarzyszenia należy zaliczyć:

• w ramach projektu „Współpraca sektora publicznego i prywatnego w rozwoju funkcji turystycznej regionu”, finansowanego ze środków DemNet US AID:

• utworzenie w Mikołajkach Biura Informacji Turystycznej, początkowo zlokalizowanego w użyczonych przez p. Wojtka Podkowę pomieszczeniach Rest. „Portowa”, a w 2007 r. przeniesionego do specjalnie zaadoptowanego na ten cel i przekazanego nam przez samorząd pomieszczenia w centrum miasta. Pierwszy zespół obsługujący Biuro to Joanna Sadowska i Kasia Kornatowska, a później dołączyła do nich Iwona Rawa;;
• opracowanie i wydanie pierwszej publikacji, prezentującej walory turystyczne Mikołajek i ich okolicy. Publikacja „Przewodnik Mikołajki i okolice” została wydana w trzech językach (po polsku, angielsku i niemiecku) i przekazana m.in. do działających w gminie pensjonatów i hoteli. Co ważne, część kosztów druku Przewodnika została sfinansowana z wpłat lokalnych przedsiębiorców, a zwłaszcza właścicieli obiektów turystycznych i gastronomicznych;
• zorganizowanie i przeprowadzenie dwóch, 2-dniowych szkoleń dla właścicieli pensjonatów, hoteli i innych obiektów turystycznych, mających na celu poszerzenie wiedzy tych osób, dotyczącej zasad prowadzenia obiektów, i dostosowania ich funkcji do oczekiwań turystów zarówno krajowych jak i zagranicznych;
• zrealizowanie bezpłatnego cyklu 5-dniowego szkolenia dla właścicieli obiektów turystycznych oraz młodzieży dot. zasad prowadzenia turystyki przyrodniczej, prowadzonego przez specjalistów amerykańskich, zajmujących się tego typu problematyką;
• opracowanie publikacji „Rozwijamy turystykę – poradnik dla gmin i organizacji pozarządowych”, wykorzystującej europejskie i amerykańskie wzory i sposoby rozwijania funkcji turystycznej obszarów miejsko-wiejskich.
• zorganizowanie i przeprowadzenie, wspólnie z kilkoma prywatnymi przedsiębiorcami oraz przy wsparciu władz gminy trzech aukcji, z których dochód przeznaczony został w całości na rzecz dwojga chorych, małych mieszkańców gminy, wymagających specjalistycznego, drogiego leczenia;
• wyznaczenie w okolicach Mikołajek kilku ścieżek rowerowych wraz z wydaniem krótkiego przewodnika po nich oraz ich oznaczenia. Koszty tych działań zostały sfinansowane w części ze środków samorządu Gminy, a w części z dotacji właścicieli prywatnych obiektów turystycznych;
• zrealizowanie dwóch projektów „Wiosenny Klub Europejski – MIKOŁAJKI 98” oraz „Bliżej Europy” , w ramach których m.in. przeprowadzono w Mikołajkach cykl szkoleń i konkursów dla dzieci oraz młodzieży gminy dot. wiedzy o Unii Europejskiej, a także dwa międzynarodowe spotkania młodzieży licealnej z Mikołajek, Szwecji i Niemiec. Oba w/w projekty były realizowane we współpracy z Fundacją Schumana;
• utworzenie w 1998 r. w Mikołajkach – przy wsparciu samorządu Gminy i przy współpracy z dyrekcją Mazurskiego Parku Krajobrazowego w Krutyni – Gminnego Ośrodka Edukacji Przyrodniczej wraz z użytkiem ekologicznym (lokalnym „rezerwatem przyrody”), otaczającym obiekt;
• udział p. Ewy Maliszewskiej w 2-letnim cyklu szkoleniowym dotyczącym pracy w społecznościach lokalnych metodą centrum aktywności lokalnej;
• opracowanie pierwszego tego typu dokumentu w regionie, jakim była „Strategia rozwoju turystycznego Gminy Mikołajki na lata 1997 – 2000”, przygotowana przez zespół kierowany przez p. Jacka Maliszewskiego, a skupiający zarówno przedstawicieli samorządu gminy, wielu przedsiębiorców z branży turystycznej, a także dyrekcję Mazurskiego Parku Krajobrazowego.
• zrealizowanie projektu „Centrum Aktywności Lokalnej”, finansowanego ze środków: Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej, Co-Operating Dutch Foundations, Brytyjskiego Funduszu Know-How, Funduszu Rozwoju Ambasady Kanady w Polsce, dotacji f-my Inter Commerce. W ramach w/w projektu wybudowano oraz wyposażono Centrum Aktywności Lokalnej w Mikołajkach, uroczyście uruchomione we wrześniu 1999 r.

 

Jednocześnie, członkowie Mikołajskiego Stowarzyszenia byli autorami takich opracowań jak m.in.:

• „Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego Powiatu Mrągowskiego” (wspólnie z Centrum Doradztwa Strategicznego w Krakowie);
• „Strategia rozwoju turystycznego Gminy Wola Uhruska”;
• „Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego Gminy Mikołajki”;
• „Program współpracy sektora publicznego i prywatnego na rzecz rozwoju turystycznego m. Sandomierza”;

 

a także uczestniczyli m.in. w

• międzynarodowej konferencji w Malborku „Zwalczanie bezrobocia na terenach wiejskich” – referat dot. bezrobocia kobiet z osiedli b. PGR-ów;
• międzynarodowej konferencji USAID w Bukareszcie „Rola i zasad współpracy sektora publicznego, prywatnego i pozarządowego w działaniach na rzecz rozwoju społeczno-ekonomicznego” (referat i prowadzenie warsztatów).

 

Jak już wspomniano, we wrześniu 1999 r. uroczyście otworzyliśmy CENTRUM AKTYWNOŚCI LOKALNEJ w Mikołajkach – jako pierwszą i chyba jak dotąd jedyną, wybudowaną od podstaw  tego typu placówkę w Polsce. CAL powstał przede wszystkim dzięki zaangażowaniu i uporowi wielu ludzi oraz – co bardzo cenne – przy pełnym poparciu ówczesnych władz samorządowych gminy, bez którego urzeczywistnienie naszych pomysłów nie byłoby możliwe.  Wypracowany w latach 1995 – 1999 model współpracy organizacji i samorządu przyniósł i nadal przynosi  konkretne efekty, u podłoża których leży wspólne przekonanie, iż działania sektora publicznego i pozarządowego mogą (i powinny!) wzajemnie się wspierać oraz uzupełniać, ponieważ zawsze ostatecznym beneficjentem jest społeczność lokalna. Mówiąc krótko: cele działania obu sektorów są tożsame, natomiast metody i sposoby działania – różne.

Od tego momentu, a praktycznie od 2000 r. niemal cała działalność merytoryczna Mikołajskiego Stowarzyszenia skupiła się w CAL, a co za tym idzie wszystkie sukcesy i porażki organizacji są równocześnie sukcesami i porażkami CENTRUM AKTYWNOŚCI LOKALNEJ w Mikołajkach.