ROZPOCZĘCIE: od września 1999 r.;

ZAKOŃCZENIE: czerwiec 2007 r.

KOORDYNATOR: Danuta Butkiewicz w l. 1999-2004, w l. 2005-2007 Jacek Maliszewski;

WSPÓŁPRACA: A. Wróbel, J. Lenarczyk, E. Maliszewska, J. Sadowska, E. Pniewska (psycholog).

1. Cele programu :

CEL DŁUGOFALOWY – podnoszenie poziomu wykształcenia dzieci i młodzieży gminy, a tym samym działanie na rzecz szybszego i efektywniejszego rozwoju społeczno-gospodarczego regionu.

CELE SZCZEGÓŁOWE:

• stworzenie, w oparciu o zaplecze merytoryczne i techniczne Centrum Aktywności Lokalnej w Mikołajkach, stałej formy wsparcia edukacyjno-wychowawczego dla grupy 35-40 dzieci uzdolnionych dzieci, z wiejskich rodzin patologicznych, zaniedbanych i ubogich;
• umożliwienie dzieciom, uczestniczącym w programie możliwości rozwoju intelektualnego i odpowiedniego przygotowania do kontynuacji nauki w szkołach średnich i wyższych, a tym samym wyrównanie ich szans w starcie do dorosłego, aktywnego życia;
• aktywizacja i włączenie w działania pro-społeczne na zasadzie wolontariatu, różnych grup środowiska lokalnego gminy, współdziałających w realizacji programu.

2. Informacje ogólne o programie.

Realizacja programu została rozpoczęta we wrześniu 1999 r. Zajęcia edukacyjno-wychowawcze prowadzone były przez 3 dni w tygodniu (wtorek – czwartek) w godz. 16 – 19, a dzieci podzielono na grupy tak, aby jednego dnia liczba uczestników wahała się od 10 do 13. Umożliwiało to sprawną realizację działań, a jednocześnie pozwalało na dobry, stały kontakt każdego z dzieci z osobami prowadzącymi zajęcia – były to zawsze dwie osoby, w tym przynajmniej jeden nauczyciel. W realizację programu zaangażowane były także inne osoby jak np. pracownicy naukowi Instytutu Ekologii PAN, absolwenci Studium Terapii Zajęciowej i Uniwersytetu Toruńskiego, a także grupa młodzieży (5 – 8 osób), ze  Społecznego Liceum Ogólnokształcącego w Mikołajkach oraz wolontariusze – obcokrajowcy z  Międzynarodowego Centrum Spotkań Młodzieży „Camp Rodowo”, prowadzonego przez Fundację RODOWO.

Dzieci z terenów wiejskich gminy, uczestniczące w Programie były dowożone na zajęcia i odwożone po ich zakończeniu, a koszty transportu pokrywało Stowarzyszenie, podobnie jak koszty jednego posiłku, który dzieci otrzymywały w czasie zajęć.

Ze względu na konieczność zapewnienia transportu i związane z tym znaczne koszty, nie udało się  podzielić uczestników programu tak, aby w codziennych zajęciach uczestniczyły dzieci z różnych szkół i miejscowości, z podobnymi uzdolnieniami – rozwiązanie to pożądane byłoby ze względu na integrację dzieci i możliwość lepszego wykorzystania czasu zajęć.

3. Metody realizacji programu:
4. zajęcia z psychologiem – odbywające się regularnie 1x w tygodniu, a każde z nich trwało 3 godziny. W ramach jednego cyklu ( wrzesień – czerwiec) realizowano następujące bloki tematyczne:

• integracja, budowanie norm – ćwiczenia wstępne i budujące wzajemną empatię;
• poczucie własnej wartości;
• jak porozumiewać się z innymi;
• jak podejmować decyzję;
• jak być asertywnym;
• jak radzić sobie z przemocą;
• jak radzić sobie ze stresem;
• ćwiczenia zamykające pracę i ewaluacja procesu.

Zajęcia z psychologiem służyły:

• rozwojowi umiejętności interpersonalnych – cel ten został osiągnięty w największym stopniu, ze wszystkich pozostałych. W stosunku do zachowań dzieci na początku zajęć widać było wyraźnie, jak nabywają one nowych, korzystnych umiejętności interpersonalnych. Przede wszystkim zmalał znacznie poziom zachowań agresywnych, dzieci nauczyły się słuchać nawzajem, otwarcie komunikować o swoich reakcjach emocjonalnych, a także chętnie i dużo opowiadać o tym, co przeżywają po  poza grupą;
• nauce zachowań w sytuacjach trudnych – to, co należy uznać za osiągnięcie to fakt, iż niemal całkowicie uczestnicy zajęć zaprzestali używania agresji fizycznej i znacznie ograniczyli agresję słowną w sytuacjach wzajemnych nieporozumień i konfliktów. Widoczna była także coraz lepsza umiejętność kontrolowania zachowań impulsywnych i wyrażania emocji w sposób konstruktywny. Podczas zajęć każdy z uczestników miał okazję wielokrotnie opisywać swoje trudności w wybranych obszarach, a także ćwiczyć ich pokonywanie przez np. mówienie „NIE”;
• rozwijaniu umiejętności rozpoznawania swoich stanów emocjonalnych – normą ćwiczoną na każdym spotkaniu było mówienie o aktualnych przeżyciach. Dzieci, uczestniczące w programie należały do grupy wiekowej, w której ogólnie mówić można o jeszcze stosunkowo słabym wglądzie we własne przeżycia emocjonalne stąd, dominujące jest raczej przekazywanie opisu sytuacji i faktów, co uczestnicy grupy robili najchętniej;
• kształtowaniu postaw tolerancji i akceptacji wobec odmienności innych ludzi – systematyczna edukacja w zakresie podstawowych norm grupowych oraz rozwijanie umiejętności interpersonalnych dawało wyraźnie ograniczenie agresji w relacjach pomiędzy członkami grupy, co niewątpliwie stanowiło znaczne osiągnięcie zajęć;
• stymulowaniu adekwatnego poczucia własnej wartości – odrębny blok zajęć, w którym szczególnie ważny był brak oceniania przez prowadzącego i bazowanie na wzmocnieniach pozytywnych. Takie podejście dawało szansę wzrostu poziomu samooceny dzieci uczestniczących w zajęciach, a wnioski końcowe na temat każdego z uczestników – dyskutowane w grupie na ostatnim spotkaniu – świadczą o tym, iż dzieci w większości potrafiły adekwatnie ocenić swoje mocne i słabe strony;
• profilaktyce w zakresie takich zagrożeń jak przemoc i uzależnienia – realizacja w/w celów programu stanowi o wypełnieniu także zadań profilaktycznych.

Po zakończeniu cyklu zajęć z psychologiem, opracowywane były zalecenie i wnioski, dotyczące każdego z dzieci uczestniczących w zajęciach – wnioski te zostały oparte na obserwacji dzieci i przedyskutowane z nimi na spotkaniu ewaluacyjnym, a następnie przekazane dyrekcjom szkół.

1. zajęcia komputerowe:

–    poznanie, pod kierunkiem opiekuna (student informatyki, uczniowie SLO -wolontariusze), zasad obsługi komputera, z wykorzystaniem pakietu edukacyjnego dla klas IV-VI;

–    samodzielna praca dzieci, w oparciu o możliwości poznawcze, jakie dają multimedialne, edukacyjne programy komputerowe (np. encyklopedie ogólne i tematyczne np.  geografia, biologia, historia, historia sztuki, przyroda, itp.);

–    zdobycie umiejętności posługiwania się internetem, jako narzędziem do zdobywania informacji i komunikacji.

1. zajęcia plastyczne i muzyczne, dostosowane do indywidualnych predyspozycji dzieci, w efekcie czego powstają mini-wystawy wykonanych prac, ocenianych przez inne dzieci, uczestniczące w zajęciach;
2. dyskusje i rozmowy – próby formułowania własnych ocen, dotyczących np. obejrzanych filmów, wycieczki do muzeum lub teatru itp.;
3. wycieczki po najbliższej okolicy, głównie pod kątem poznawania środowiska przyrodniczego (np. rezerwaty przyrody) i kulturowo-historycznego oraz wyjazdy do muzeum (Warszawa – Muzeum Narodowe), do kina i teatru (Warszawa, Olsztyn);
4. gry i zabawy ruchowe czy  wspólne ogniska jako „przerywnik” w zajęciach, odprężający, a jednocześnie ułatwiający koncentrację i integrujący grupę;
5. wspólne przygotowywanie „imprez”, z okazji rożnych świąt  np. Wigilia, Wielkanoc, Dzień Matki, Dzień Dziecka;
6. sprzątanie używanych pomieszczeń CAL po zajęciach, jako element kształcenia poczucia odpowiedzialności za swój obiekt.

4. Wartości edukacyjno-wychowawcze programu:

• rozwój osobowości i indywidualnych uzdolnień dzieci uczestniczących w programie oraz zdobywanie wiedzy w formie, niedostępnej w normalnym procesie nauczania w szkole wiejskiej;
• możliwość szybkiego reagowania opiekunów programu, przy współpracy z całą grupą uczestniczącą w zajęciach, na negatywne zachowania i reakcje dzieci;
• tworzenie warunków do akceptacji siebie przez dzieci, podnoszenia poziomu samooceny oraz angażowania się we wspólne działania – ten element jest szczególnie istotny w przypadku dzieci, nie posiadających emocjonalnego wsparcia i akceptacji dla swoich uzdolnień w rodzinnym domu, co np. w przypadku bezrobotnych rodzin z byłych PGR-ów jest zjawiskiem bardzo częstym;
• poznanie nowoczesnych narzędzi edukacji i komunikacji (komputer, Internet) oraz zdobycie umiejętności posługiwania się nimi;
• integracja grupy, wykształcenie umiejętności dyskusji i tolerancji dla odmiennych poglądów;
• kształtowanie poczucia odpowiedzialności za obiekt CAL i jego wyposażenie;
• danie dzieciom szansy spędzenia kilku godzin w życzliwym środowisku, w którym to co robi i mówi jest zawsze ważne.

5. Nowatorskie rozwiązania zastosowane w realizacji programu.

Realizowany program, nastawiony na wspieranie i uzupełnianie procesu edukacji i wychowania dzieci, jest jedną z nielicznych tego typu inicjatywą w północno – wschodnim regionie Polski, podejmowaną przez organizację pozarządową i realizowaną poza strukturami szkół publicznych. Fakt, że całość zaplanowanych działań odbywa się „na zewnątrz” szkół nie oznacza, że są one dla nich konkurencyjne bądź kolidują z ich zadaniami. Uważamy, i taka też jest opinia dyrekcji szkół gminnych, iż jest wręcz przeciwnie – program „SZANSA” opiera się na  jak najszerszej współpracy ze szkołami gminy, przy jednoczesnym skoncentrowaniu się na wybranej grupie dzieci, potrzebujących w naszym przekonaniu zindywidualizowanej, na wysokim poziomie opieki pedagogiczno-wychowawczej. Dzięki niej możliwy jest rozwój osobowości i zdolności dzieci objętych programem, przy jednoczesnym  wskazaniu im możliwości alternatywnego sposobu spędzania wolnego czasu oraz odseparowaniu od patologicznego środowiska, w jakim przebywają na co dzień. Ważnym elementem programu, do którego przykładamy dużą wagę, jest włącznie w pracę z dziećmi młodzieży ze Społecznego Liceum Ogólnokształcącego w Mikołajkach. Praca z młodszymi kolegami, na zasadach wolontariatu to dla licealistów pierwsze tego typu doświadczenie, które być może wyłoni spośród nich przyszłych animatorów życia społecznego gminy.

Jesteśmy przekonani, że tego typu działania są niezbędne zwłaszcza w regionach, które jak woj. warmińsko-mazurskie charakteryzują się znacznym opóźnieniem w rozwoju społeczno-gospodarczym, niskim poziomem wykształcenia mieszkańców oraz całym zespołem problemów, zwłaszcza społecznych, będących wynikiem transformacji ustrojowej. Nowoczesna edukacja dzieci i młodzieży z terenów wiejskich, wspieranie talentów oraz przeciwdziałanie ich utracie to podstawowe, konieczne działania, prowadzące w efekcie do rozwoju tych obszarów, zwłaszcza w perspektywie integracji europejskiej. Wiodącą rolę w podejmowaniu tego typu inicjatyw powinny odgrywać organizacje pozarządowe, współdziałające z samorządami lokalnymi, szkołami wiejskimi i sektorem prywatnym.

Od 2008 r. program edukacyjno-wychowawczy SZANSA został czasowo zawieszony, co podyktowane było zarówno znacznymi kosztami jego realizacji jak też potrzebą zmiany formuły działań i dostosowania ich do zmieniających się realiów.